Лявон Вольскі — пра Дзень Волі: «Не загіне край забраны, покуль мы ёсьць адно ў аднаго»

Вясна. Абуджаецца прырода, і няўхільна набліжаецца Дзень Волі. Сьвята, якое маем адно толькі мы, беларусы. І, якія б мы не былі — разьяднаныя, перасвараныя, дэзынтэграваныя — мы ўсе будзем яго сьвяткаваць.

Прынамсі тыя, хто пачуваецца беларусам, хто ведае тое-сёе з сапраўднае, не пераробленае расейскімі і савецкімі адмыслоўцамі гісторыі, хто хаця б дзе-нідзе ці калі-некалі размаўляе па-беларуску.

Як Дзень Волі быў ледзь не афіцыйным сьвятам

Калісьці Дзень Волі быў ледзьве не афіцыйным сьвятам. Маладыя дзяржаўныя тэлепрадусары ладзілі сьвяточныя канцэрты з наўпроставай трансьляцыяй з гэтае нагоды — у менскім Палацы чыгуначнікаў, на пляцоўцы каля опэрнага тэатру, нават у самім опэрным. Для мяне гэта было дзіўнавата — стаіш на сцэне, сьпяваеш свае нэрвовыя песьні, у залі поўна народу, і гэта ўсё — амаль афіцыйнае мерапрыемства.

«Дык ты, што, зрабіўся часткаю афіцыёзу?» — закрадаліся ў галаву падступныя сумневы.

«Не хвалюйся ты так, — адказваў здаровы сэнс. — Па-першае, не зусім афіцыйная акцыя, гэта ж пакуль не дзяржаўнае сьвята. А, па-другое, што кепскага, калі зробіцца дзяржаўным? Хай людзі аб’ядноўваюцца пад нашым сьцягам, адзначаюць нашыя даты, ты ж сам гэтага хацеў, хіба не?»...

2006 г. Фармат кардынальна зьмяніўся

Неўзабаве падступныя сумневы перасталі казытаць маю сьвядомасьць востранькімі кіпцюрыкамі. Бо часы зьмяніліся, і кардынальна зьмяніўся фармат. Дзень Волі пачалі адзначаць на плошчах і праспэктах пратэснымі мітынгамі ды шэсьцямі. Гэтыя акцыі час ад часу перарасталі ў сутыкненьне зь сілавымі структурамі. Усё было — перакульвалі міліцыянцкія машыны, кідаліся камянямі...

У 2006-м здымачную групу БТ (ці то АНТ, якая розьніца?), якая легкадумна заявілася на акцыю пасьля разгону студэнцкага намётавага мястэчка на плошчы, абкідалі сьнежкамі. Вынікам быў усхваляваны рэпартаж пра неабгрунтаваную зьвярыную жорсткасьць пратэстоўцаў — гэта ж трэба! — напалі на здымачную групу пры выкананьні ёй службовых абавязкаў, нанесьлі траўмы, пашкодзілі тэхніку! Жах!

2018 г. Афіцыйнае святкаваньне 100-годзьдзя

У 2018-м, падчас «паўзучае лібэралізацыі» дазволілі афіцыйнае сьвяткаваньне ў адмыслова адведзеным для гэтага мейсцы — на Траецкай гары каля таго ж самага опэрнага тэатру. Арганізатары зьвярнуліся да нас: паўдзельнічайце, гэта ж 100 гадоў БНР!

Я й рады быў бы, але значна раней мы згадзіліся зайграць канцэрт у гэты дзень у Беластоку. Што толькі нi прыдумлялі — арандаваць аднаматорны самалёт, каб куляй прыляцець зь Беластоку ў Менск і адыграць свой сэт, ці то прыляцець на верталёце і па вяровачных драбінах спусьціцца адразу на сцэну... Але не ўдалося.

Зрэшты, уладны дазвол на сьвяткаваньне меў, як заўсёды, спэцыфічнае адценьне — каля опэрнага можна было дэманстраваць бел-чырвона-белыя сьцягі ды Пагоні, але тым, хто выходзіў з сымболікай за межы сьвяткаваньня (то-бок, за мэталічную агароджу), не заўсёды шчасьціла — шмат да каго падыходзілі амонаўцы і везьлі ў пастарунак за «выкарыстаньне незарэгістраванае сымболікі».

2019 г. Няўдалая спроба на сьвята зайграць канцэрт у цэнтры Менску

А ў 2019-м мы вырашылі нефармальна адзначыць сьвята — зайграць невялікі акустычны канцэрт проста ў цэнтры Менску, на скрыжаваньні вуліцаў Рэвалюцыйнай і Камсамольскай (назвы гавораць самі за сябе!). За пару гадзінаў да акцыі мы запрасілі на сьвяткаваньне людзей у Фэйсбуку.

І вось мы падыходзім да мейсца сьвяткаваньня — з гітарамі ў футаралах, з узмацняльнай апаратурай — і да мяне адразу падбягае чарнявы мажненькі дзядзечка ў цывільным. Ён становіцца да мяне вельмі блізка — твар у твар і пытаецца, ці разумею я, што калі мы пачнем сьпяваць, я буду несьці за гэта адміністрацыйную адказнасьць? Бо гэта — незарэгістраванае мерапрыемства. Я сказаў, што мне патрэбная хвіліна, каб параіцца.

Хвіліны нават не прайшло — я запытаўся ва ўсіх: «Ну, што, граем?». «Граем, раз ужо прыйшлі», — было рэзюмэ. І адразу з дворыку выехаў чорны бус (гэтыя бусы надоўга застануцца ў памяці народнай!), перад намі вырасьлі высокія спартовыя постаці ў амонаўскай форме. Прагучала сакрамэнтальная фраза: «Так (калі ты маеш уладу і хочаш нешта загадаць, заўсёды пачынай з «так»)... Дык вось: «Так, хто тут музыканты, праходзім у бус». Ну, мы прайшлі.

Потым былі тры гадзіны стаяньня ў дворыку Цэнтральнага РУУС (майго роднага, я там даішныя штрафы плаціў і пашпарт рабіў, калі сканчаліся старонкі пасьля шматлікіх выездаў за мяжу!).

Праз гэтыя тры бясконцыя гадзіны нас завялі ў нейкую клясу ўнутры будынку і ўзялі абсурдовыя тлумачэньні, што, маўляў, я, імя, прозьвішча, ішоў па вуліцы Камсамольскай з музычным інструмэнтам у футарале і абавязуюся болей ніколі не парушаць закон.

Пасьля гэтага нас адпусьцілі, а потым у падкантрольных дзяржаўных сродках масавае інфармацыі напісалі, што затрымлівалі проста, каб спраўдзіць асобу. Хаця ўсе мы мелі з сабою дакумэнты.

Гісторыя пра гарбату, а насамрэч — пра салідарнасьць

Цяпер у Беларусі сьвяткаваць Дзень Волі немагчыма. Небясьпечна. Хіба што зусім падпольна. Як пры акупацыі. Хаця — чаму «як»?

P. S. «Не загіне край забраны, покуль будуць людзі» — пісаў клясык.

І вось — гісторыя, якую я даведаўся ўжо ў Польшчы. Падчас апэрацыі па абясшкоджаньні асабліва небясьпечных музыкаў на вуліцы Камсамольскай, у «Тапас-бар» (было такое дэмакратычнае, вельмі папулярнае мейсца ў Менску, акурат каля меркаванага мейсца нашага сьвяткаваньня) зайшоў камандзір менскага амону Балаба. Пэрсанал «Тапасу» яго адразу пазнаў.

Афіцыянты і мэнэджэры вырашылі: яго трэба затрымаць як надолей. На ўсякі выпадак. Нэйтралізаваць. Балаба сеў за вольны столік. Да яго падышоў афіцыянт:

— Добры дзень, у нас прынята распранацца, ці не маглі б вы здаць у шатню верхнюю вопратку (хаця ніякага такога правіла ў «Тапасе» не існавала, але ж задача была — затрымаць)? Дзякуй. Што будзеце замаўляць?

— Чай, — сувора адказаў камандзір.

— Якую гарбату? Мы маем гарбатную карту — вось сенча, ройбас, улун, імбірная... Якую б вы хацелі?

— Проста чорную гарбату, — рыкнуў Балаба.

— Добра. Як скажаце.

Лішне казаць, што гарбату яму несьлі хвілінаў зь пятнаццаць.

Таму — не сумуйце! Не загіне край забраны, покуль мы ёсьць адно ў аднаго.

Зь Днём Волі!